یکی از نشانه های غربت و مظلومیت امام حسن مجتبی علیه السلام در شعر و ادب فارسی همین است که اکثر شاعران متقدم – حتی شاعرانی که اشعار یا ابیاتی در مدح دیگر ائمه علیهم السلام دارند – به اندازۀ یک بیت هم به این امام همام اشاره نداشته اند.

اما در این میان هستند شاعرانی که می توان در دیوان اشعارشان یک یا چند بیت دربارۀ امام حسن مجتبی علیه السلام پپدا کرد. هرچند که این ابیات هم معمولا یا برای استفاده های مضمونی و اشاره به پادشاهان وقت! و یا در ضمن شعری که برای دیگر حضرات از جمله پیامبر، امیرالمومنین و سیدالشهدا علیهم السلام سروده شده به کار می رفتند.

از این جمله، قصیده سرای معروف قرن پنجم فرخی سیستانی ( درگذشتۀ ۴۲۹ هـ. ق) است که در ضمن قصیده ای که برای تبریک عید روز پیامبر در مدح مسعود غزنوی نوشته است، می گوید:

همیشه به دیدار تو شاد سلطان

چو حیدر به دیدار شبّیر و شبّر

شاعر دیگر از شاعران قرن هشتم در شیراز – که هم عصر حافظ و به احتمالی نخستین بانوی شاعری ست که در دیوانش ذکری از امام حسن مجتبی علیه السلام رفته است – بانو جهان ملک خاتون (درگذشتۀ بعد از سال ۷۸۴ ه.ق) است. وی نیز در شعری که برای احمد بهادر خان مغیث الدین سروده در بیتی می گوید:

در عدل چون محمد و در علم چون علی

در خُلق چون حسینی و اوصاف چون حسن

شاعر بعد وحشی بافقی(درگذشتۀ ۹۹۱ ه.ق)از شاعران صاحب نام و صاحب سبک قرن دهم شعر فارسی ست که ترکیب بند بلندی در رثای سید و سالار شهیدان دارد و در بیتی از همان ترکیب بند برادر بزرگوار حضرت اباعبدالله را مورد خطاب قرار داده و می گوید:

یا حضرت حسن ز جفای ستمگران

جان بر لبِ برادرِ با جان برابر است

و جای دیگر بیتی از قصیده ای ست که در مدح میرمیران سروده است :

آن حسن خُلق، حسینی نسبِ، حیدر دل

که فلک بهر زمین بوسی او کرده قیام

شاعر دیگر که از جمله نامداران و مشهوران ادب فارسی در هند و ایران است، میرزا عبدالقادر بیدل دهلوی (درگذشته ۱۱۳۳ ه‍. ق) که دیوانی رنگارنگ از مضامین و معانی بکر دارد. با این حال که قصایدی چند در مدح پیامبر و امیرالمومنین و حضرت علی بن موسی الرضا علیهم صلوات الله سروده است، ولی در دیوانش فقط در بیت پایانی یک غزل اشاره به نام کریم اهل بیت علیهم السلام کرده، آن جا که می گوید:

بیدل به هر کجا رگ ابری نشان دهند

در ماتم حسین و حسن گریه می کند.

به هر حال نمی توان انتظار داشت که همۀ شاعران پارسی زبان آن هم با آن خفقان حکومتی وعقیدتی مسلط بر فضای جامعه در طول قرون متمادی، در مدح تک تک حضرات اهل بیت علیهم السلام شعر سروده باشند و به این معرفت رسیده باشند که عَنْ عَلِيٍّ عَلَيْهِ السَّلاَمُ قَالَ: نَحْنُ أَهْلَ اَلْبَيْتِ لاَ يُقَاسُ بِنَا أَحَدٌ فِينَا نَزَلَ اَلْقُرْآنُ وَ فِينَا مَعْدِنُ اَلرِّسَالَةِ، کما این که هنوز حتی از مذهب خیلی از این شاعران اطلاعات درست و دقیقی در دست نیست.

منابع:

♦️دیوان فرخی سیستانی، به کوشش دکتر محمد دبیرسیاقی، ص ۱۴۹
♦️دیوان جهان ملک خاتون، دکتر پوراندخت کاشانی راد و دکتر کامل احمد نژاد، ص۷
♦️دیوان وحشی بافقی، به تصحیح حسین نخعی، صص ۲۴۸ و ۳۱۱
♦️دیوان بیدل دهلوی، به کوشش خلیل الله خلیلی، غزل ۱۴۴۷
♦️عيون اخبارالرضا، جلد۲، صفحه۶۶